Poetas Di(n)versos leva traendo poesía á Coruña desde o 2009, 9 anos xa. Consolidado como unha verdadeira institución cultural da cidade, non só pola consistencia e lonxevidade, tamén pola calidade da proposta e polo orixinal do seu formato. Un luns de cada mes, Yolanda Castaño presenta no Ágora dous poetas, un sempre galego, un sempre internacional, para que reciten nun único evento.
Nestes últimos anos algunhas das autoras desta nosa sacrosanta revista temos gozado dos Di(n)versos, feito excitantes descubrimentos, tamén sufrido algunhas decepcións inesperadas, mesmo iniciado debates acalorados sobre algún dos poemas escoitados.
E total, como ir iamos ir, queriamos esta tempada de Di(n)versos facer crónicas deses luns de poesía. Idealmente unha redactora distinta cada vez, quizais algunha a catro mans. No máis puro estilo cheirer, perdemos o primeiro encontro deste curso, onde se citaron Susana Sánchez Aríns e Joumana Haddad, así que comezamos in media res, con ánimo de purgar o pecado, falando do de novembro. Desta volta acudiron ao Ágora, Xiana Arias e Víctor Rodríguez Núñez.
Xiana Arias
Recoñezo que non coñecía a traxectoria poética de Xiana Arias. Mentres Yolanda a introducía e mencionaba os seus libros publicados, as participacións en antoloxías e fanzines, sentía eu que se estaba a falar dunha autora secreta, quizais ata un pouco maldita, que se coara entre as grades do “canon” galego. Pero alá sentada estaba Xiana Arias, e claro que coñezo a Xiana! Agora a súa voz dirixe nas ondas o Diario Cultural da Radio galega (Yolanda brindou un fermoso e necesario homenaxe ao traballo de tantos anos de Ana Romaní), pero moito me gustou a min o programa de Onda Vital de Xiana, onde se podía descubrir ou reafirmarse en nova música galega. Se ata saía como actriz na Estación violenta, facendo de locutora. E todo isto sen mencionar o seu grupo de música, Atrás Tigre. Pois nada, que resulta que tamén é poeta. Sinto que podería meter aquí unha gabanza con comparación renacentista, pero non a vou facer por pudor. En todo caso, parecía a súa vertente poética un segredo moi ben gardado do que agora somos tamén confidentes o público do Ágora.
Estaba nese estraño estado cando Xiana saíu a ler. Coa súa voz de radio agradeceulle a biografía a Yolanda, en particular a que a definise como “fonsagradina do 83”. Con razón. Todos os poemas que leu Xiana estaban titulados como Fonsagrada (ano), e neles Xiana foi debuxando pequenas escenas da súa vida na vila natal, nunha orde non cronolóxica, saltando con outros criterios da infancia aos anos vinte, da adolescencia á máis adulta actualidade.
Cun verso limpo e moi directo evocou esa relación mutante coa nosa raíz, o xeito como nós cambiamos, tamén o fai a relación co pasado, e neste caso, cambia tamén materialmente o lugar de orixe. Resultoume emocionante a min, que tamén crecín nunha vila pequena, verme reflectido nesas imaxes, e pensar nos anos e nos lugares que xa non son, ou nos eus que xa non son. Estou lendo estes días o impresionante poemario Camuflaxe de Lupe Gómez. Aínda que nese caso a forza poética está máis dirixida cara unha persoa, dedicado á nai de autora como unha especie de resposta ante a súa morte, sinto que partilla un mesmo impulso coa poesía de Xiana, de revivir lugares e tempos, de reconstruílos na palabra. A poesía de Lupe é grande e implacable, inzada de símbolo, mentres que a de Xiana ten un alento máis íntimo, pequena, secreta. Nos poemas da Fonsagrada que nos leu aparece un eu poético esquivo, pero moi auténtico no fondo, e quixen eu mesmo entrever algunhas obsesións recorrentes: a ferida e a morte, na infancia e na adolescencia; acompañamos á Xiana nena facendo un corte feo no pé, á Xiana que case afoga, á Xiana que cae de cabeza e pregunta a un señor: “sangro?”. Por outra banda, a dor e a cicatriz, os desencanto e a constante ausencia na madurez: “e isto é todo?”, preguntase. Esa “villa” da Fonsagrada que se converte en aldea ante os seus ollos, onde desaparece o ruído e o futuro. E aínda con todo, hai un degoiro por seguir pegada a ela, de ser a vaca cuxo leite é o sabor todo da montaña.
Desvelaba Xiana que os poemas do recital foran preparados, ordenados, algún modificado para ese día concreto. Notouse. Eu sentín esa maxia dos recitais realmente bos, como dos concertos realmente bos, que é a sensación de estar vivindo algo irrepetible, un aura única que non se pode reproducir aínda que a mesma xente se volvese reunir no mesmo lugar e se volvesen ler os mesmos poemas. A forza dunha idea e do poema escrito para alumear por primeira vez nese día, a mirada que se levanta e a voz que se flexiona no verso exacto. Gran recital.
Víctor Rodríguez Núñez
Acontece algo nos Di(n)versos como consecuencia do seu formato. Parece sempre estabelecerse un diálogo entre os dous poetas que len en cada cita, ás veces relacións de proximidade-lonxanía (desta vez no Ágora escoitamos castelán, pero doutras resoou o occitano, o árabe, inglés), nunhas ocasións relacións temáticas por afinidade, noutras por contraste. Creo que é a primeira vez que noto este diálogo acontecer xa desde a propia biografía. Se cando Yolanda falou de Xiana sentín debuxarse unha poeta secreta, ao relatar os méritos, premios e publicacións de Víctor Rodríguez Núñez desbordaba o cúmulo, a listaxe da vida do poeta consagrado. Se ata el mesmo certo momento mentres lía Yolanda sacou e consultou o móbil, un detalle minúsculo pero que me fixo graza precisamente porque parecía que nin o poeta cubano era quen de soportar cara a cara o peso de toda esa avalancha vital. O contraste comezaba xa antes de que fose lido o primeiro dos versos.
Saíu a ler Víctor e o primeiro poema falou do paso do cometa Halley, como unha “navaja cortando la barriga de la noche”, unha relación astronómica por riba de todo o planeta que relacionaba as orixes galegas das historias que lle contaba a súa avoa, o seu pasado cubano, os inicios poéticos inspirados nas coincidencias con Alberti. Había unha conexión entre a Fonsagrada (ano), e o que Víctor nos relataba.
Porén, sentinme desconectar nos seguintes poemas. A poesía de Xiana deixara pairando unha atmosfera moi poderosa que non era fácil contrariar, quizais reutilizala como nese primeiro poema do Halley, pero non seguiu ese camiño o poeta cubano. Fronte ao verso directo de Xiana, que por momentos era un puño, Víctor tirou dun maior lirismo, dun maior formalismo e unha palabra máis exacta. Pero eu aínda estaba na Fonsagrada e non era quen de unirme ao que se me intentaba explicar. É certo que tamén hai poesía que funciona mellor lida, onde poder pasear polas palabras máis devagar, escoller o sentido de entre os sinónimos, e que esa poesía o ten complicado para competir contra a recitada, sobre todo nestes termos.
Loitei por me xunguir aos poemas de Víctor, pero non fun quen durante unha parte do recital. Sentín que fronte ao unitario e único da actuación de Xiana, que colocara cada poema nunha orde e cun sentido específico, a obra inmensa de Víctor xogaba aquí na súa contra, poemas de momentos moi diferentes e con alentos moi distintos, que se unían sen tanta harmonía (quizais é inxusto pretender que todos os recitais sexan así de redondos, pero non podo contar máis que a miña experiencia).
Con todo, non hai dúbida de que a un poeta como Víctor Rodríguez Núñez non se lle pode dar tan fácil por vencido. Cando pensei que o recital ía rematar sen nada que me golpeara como ese Halley inicial, contou unha pequena historia sobre uns rapaces colombianos cos que xogara ao fútbol .“Juego a fútbol con mis asesinos”, comezaba o poema, e desvelaba que os nenos pretendían atracar o poeta pero que non o fixeron porque lles caera simpático xogando con eles ao balón. De todas as dimensións da súa poesía, foi o humor, un tanto negro e un tanto absurdo quizais, o que me volveu unir ao que Víctor ofrecía. Xa non me volvín soltar, e no final do recital chegou un marabilloso poema, acompañado tamén dunha divertida historia de familia e ciencia, dedicado ao neutrino. Quizais o que máis me impresionou de todos. Ata un palabrón “hijos de puta”, abriu camiño entre o lirismo e deixou un pouso curioso, para completar o tapiz complexo dunha outra noite de poesía no Ágora.
Da fotografía de portada ©Alberto Pombo.
