*Esta crítica está pensada para ler despois de ver Érase unha vez en… Hollywood.*
Aínda lembro a primeira vez que alguén me recomendou Pulp Fiction, o meu primeiro contacto con Quentin Tarantino (e o de moitos outros, supoño). Coincidiu cun momento en que a adolescencia me consumira por completo e, como calquera que atravesa a puberdade, eu convertíame en descubridora da pólvora con cada produto cultural que consumía. Ler a Bukowski, intentar comprender a Kubrick ou sentirse Edward Norton no Clube da loita parecíanme clarísimos indicios ser unha mente orixinal e preclara, digna de recoñecemento social e camaradería particular. Rapidamente comprendín que se á xente guai de quince anos lles gustaba Tarantino non era porque se tratase dun artista premiado, recoñecido e incluso idolatrado por adultos respectables, senón porque o era base de empregar tacos, metáforas cargadas de indecoro, fetiches dos que resultaba impensable falar diante da familia e cantidades inxentes de sangue e violencia. Como non me ía a impresionar? As miñas figuras de referencia non falaban así de Evil Dead ou da filmografía de Kevin Smith, mais si valoraban ao tipo estraño que lle puxera a Pam Grier unha pistola como accesorio estrela.
Se ben é certo que o primeiro que me atraeu de Pulp Fiction e os demais traballos do director de Tennessee foi ese elemento macabro que provoca escándalo, sorpresa e incluso incomodidade, este non foi o factor determinante que mantivo o meu interese. Desde o meu punto de vista, o encanto do cine de Tarantino radica na súa capacidade narrativa, nel as palabras director y guionista tradúcense na labor dun escritor en imaxe e son. Con Pulp Fiction engánchaste a alguén que manexa o formato cinematográfico a un nivel impresionante: desenliza a historia, rómpea en anacos que retorce e adereza con verborrea pseudofilosófica construída en torno a referencias pop coma unha canción de Madonna ou unha hamburguesa para despois xuntar os fragmentos de tal xeito que a un se lle esquece que iniciou o seu visionado observando partes inconexas e agora está subido na cúspide dunha pirámide desde onde observa o conxunto. É xusto esta capacidade a que boto en falta no seu último traballo, Érase unha vez… En Hollywood.
Situada en 1969, a película mostra a Rick Dalton (DiCaprio), un actor de series de western e veciño de Sharon Tate (Robbie), que xunto a Cliff Booth (Pitt), o seu dobre de acción e amigo inseparable, intenta manterse a flote nun Hollywood en plena transición. Así, Érase unha vez… En Hollywood preséntase como o canto elexíaco a unha época, no ano da chegada do home á lúa, o verán do amor e o festival de Woodstock, ou os asasinatos perpetrados por Charles Manson e a súa familia, traxedia que marcou a fin da inocencia hippie.
Xa Umberto Eco dicía que toda película é experimentada e interpretada en relación con outras, por iso as referencias son tan relevantes nunha obra como esta, que pretende ser una carta de amor á sétima arte. Non é de estrañar, por tanto, que este sexa un dos aspectos máis coidados. As referencias empregadas abarcan desde o Spaghetti Western (especialmente claro coas mencións a Sergio Corbucci, director de Django, que inspirou a Tarantino no seu Django desencadenado), grandes obras do cine como A Gran Evasión o O val das bonecas, a música dos Bravos, ou personaxes tan relevantes como Bruce Lee ou Mama Cass e Michelle Phillips de The Mamas & The Papas. Con isto, Tarantino busca establecer o marco espazotemporal da historia ao tempo que tende unha invitación ao pasado, iso si, sen renunciar a trazos tan característicos da súa obra como a división en tramas paralelas, as marcas ficticias de cigarros Red Apple e hamburguesas Big Kahuna ou a podofilia, que neste caso diversifica amosando planos de pés calzados, sucios, con xoanetes e calos…
Dentro da interculturalidade antes mencionada e das características propias da obra do director, atopamos referencias á súa propia filmografía. Moitos lembrarán ese momento de Pulp Fiction en que Mia Wallace explica a Vincent Vega a trama do piloto para unha serie que estaba a gravar e, erixíndose como profeta moderna, espeta o argumento de Kill Bill como se tal cousa. Agora ben, se en Érase unha vez… en Hollywood hai referencias de carácter prospectivo que prognostiquen a próxima (e derradeira) película de Tarantino, non o sei, mais si hai innegábeis chiscadelas a unha película anterior en distintas escenas sobre ficción centrada en nazis, ou a aparición de un lanzachamas que non fan outra cousa que berrar: Malditos Bastardos!
Por que Malditos bastardos? Pois, sinxelamente, porque de todas as películas previas de Tarantino, probablemente sexa a que ten máis en común con esta. Do mesmo xeito que a súa obra de 2009 e V de Vendetta, o filme que nos ocupa pertence ás narracións ucrónicas, esas ficcións baseadas en feitos históricos que despois modifican e reinterpretan. Se o uso da ucronía en Malditos Bastardos tiña o propósito de eliminar o que se recorda como maior ditador da historia occidental, en Érase unha vez… en Hollywood Tarantino recupera un dos asasinos más famosos do século vinte co propósito de revisar o pasado, recordar a Sharon Tate e porqué non? Para salvala. Isto resulta se cadra más evidente unha vez remata o filme e se desvela o título, porque non aparece ao comezo cos créditos iniciais senón ao rematar a historia, nese intre en queick está a piques de coñecer a Sharon e relatarlle a noite más sanguenta e surrealista da súa vida. Vaille a contar o conto de como a salvou sen que ela o saiba, o que pasou unha vez… en Hollywood.
Cando chegamos a este punto en que os créditos comezan a rodar e xa é evidente que non veremos a Sharon Tate embarazada e desangrándose, salvándose a si mesma ou buscando vinganza ao máis puro estilo Kill Bill, podo ouvir como a metade da sala comeza a aplaudir mentres que a outra metade converte o seu murmurio nun enxame de abellas. Se agudizo o oído, comezo a distinguir voces descontentas que están a queixarse do anecdótico que resulta o tempo en pantalla dedicado a Margot Robbie, lamentos e desidia a causa da indiferenza. O certo é que a pesar de que Érase unha vez… en Hollywood estea claramente pensada para que veas a Sharon Tate como unha presenza anxelical digna de ser preservada, admirada e recordada, é precisamente este carácter de ninfa etérea e irreal o que a converte nunha mera aparición coa que resulta difícil empatizar. Toda ela parece estar situada fóra do tempo narrativo. Quizais a intención de tratala con benevolencia e distancia sexa a causante de que non pareza unha personaxe máis coa que conectar, senón un cadro que admirar de lonxe. Esta distancia onírica anestesia un pouco ao espectador ata o punto de desexar que faga algo máis, por indecoroso e ridículo que sexa.
Por outra parte, e en contraposición coa Sharon Tate de Robbie, sorprende o detalle con que foron perfiladas as personaxes de Dicaprio y Pitt, o primeiro a base de nerviosismo verborreico, gran dominio da dicción e un rango de tonalidades extraordinario, mentres que o segundo o fai mediante imaxes descritivas que reflicten a súa realidade máis inmediata, xestos e posturas estudados. Unha estrutura clásica de buddy movie, dous amigos complementarios, dúas representacións masculinas propias da época e adecuadas ao contexto.
Se ben é incuestionable que as interpretacións por parte dos dous protagonistas son brillantes (despois de todo estamos ante dous actores consagrados e versátiles, que enchen salas con só aparecer en carteleira), tamén o é a falta de secundarios memorables como Honey Bunny o Earl McGraw. Unha posible xustificación para esta falta de personaxes periféricos atraentes e traballados aos que Tarantino nos ten afeitos podería atoparse na intención do director de deixar que falen as paisaxes, os travellings e planos detalle. De aí que esta sexa unha das producións formalmente máis estudadas e coidadas no que vai de ano. Hai fragmentos (penso inmediatamente na escena no rancho dos Manson) en que cada fotograma podería empregarse como peza nunha exposición de fotografía. Sen negar que isto supón un festín para o ollo, si que se bota en falla que este visual tan estudado apoie os feitos narrativos, pois ás veces a sensación que provoca achégase máis a estar admirando un cadro magnífico e minuciosamente documentado que inmerso nunha trepidante historia.
Finalmente, se atendemos á súa estrutura enteiramente lineal e ritmo pausado en contraposición co frenetismo das demais películas de Tarantino, Érase unha vez… en Hollywood preséntase como unha anomalía na filmografía do estadounidense. Nela a tensión vaise construíndo para explotar nos últimos vinte minutos, recordando aos filmes de terror slasher dos setenta. A pesar de que a película non se fai pesada nas case tres horas de metraxe, acúsanse erros no dominio do ritmo que quizais poderíamos situar en montaxe e postprodución. Por exemplo, atopamos o uso dunha voz en off tan só ao final da película, que rompe coa narrativa previamente establecida; ou momentos de ficción dentro de outra ficción que, a pesar de estar gravados dunha forma soberbia, fanse eternos e cuxo único propósito é o de evocar antigos western nun período de tempo tan dilatado que resulta excesivo. Quizais o que más chama a atención sexa o desafortunado e innecesario flashback sobre a esposa de Cliff Booth, pois non aporta nada novo ao carácter da personaxe de Pitt. Apenas reitera o que distintos personaxes deixan claro ao longo do filme en varias ocasións: que existe a posibilidades de que este asasinase a súa muller. Non engade ningún matiz novo, polo que se volve anecdótico e baleiro.
En definitiva, esta película que foi concibida como oda a unha era, a unha muller e a un xeito de facer cine paga a pena vela por eses mesmos motivos. Pois Érase unha vez… En Hollywood dista moito de ser a mellor historia orixinal ou o guión máis formidable creado por Quentin Tarantino mais é, sen lugar a dúbida, o traballo visual máis escrupuloso, documentado e minucioso que produciu este director ata hoxe. A título persoal só podo dicir que se puidese pedirlle algo á décima e (presuntamente) derradeira película do autor é que este exercicio funcione como ponte, un punto de encontro entre esa habilidade narrativa que amosara en filmes previos e este, ata certo punto, novo purismo formal e visual tan formidable.
