Eu escribín o guión para o recital do auditorio Pascual Veiga na quinta edición de Mondoñedo é poesía que se celebrou o 1 de maio de 2018. A pesar da condición que me une ao festival, este artigo non é un resumo para xustificar a miña presenza alí. Pretendo con este texto contar a experiencia desde unha perspectiva de espectadora que vai por primeira vez a Mondoñedo, que asiste aos recitais das rúas e, por suposto, ao das persoas nas que traballou os días previos. Polo tanto, gran parte deste escrito non está condicionado por este feito que me ligou ao evento, senón que será exposto coa mirada máis allea e limpa, porque fun parte do público amante da palabra poética que se achegou con curiosidade ás prazas.
Comezarei explicando en que consiste este festival poético. Mondoñedo é poesía reúne a persoas que senten a palabra en todas as súas variadas manifestacións. Este día, ocupáronse todos os recunchos do concello mindoniense na celebración que se quixo dedicar á poesía recitada; pero tamén á que se dialoga, á que se musica, á que se canta, á que se pode ver, á que se come, á que se respira, á que se percute, á que permanece no silencio, á que se aperta, á que se bica, á que nos une. Enmárcase dentro da programación das tradicionais Feiras e Festas das Quendas, celebradas desde hai xa 477 anos. Pola cantidade de carros aparcados na nacional, adivíñase o éxito das mesmas. Eu entrei camiñando por unha costa que deixaba á dereita un cemiterio ordenado por clases sociais. Tanto isto como unha carreta verde abandonada nas súas escaleiras xa me namoraron desde o principio. Ata no espazo dedicado á morte, na vila hai poesía (ademais de poetas).
Praza do Seminario
A primeira parada da tarde reuniu, puntualmente, aos asistentes na praza que hai xusto detrás da catedral, moi preto da fermosísima fonte vella. Aquí, iniciouse Mondoñedo é poesía coa benvida da alcaldesa e coa presentación do sempre amábel Antonio Reigosa. Nesta primeira cita, fíxose un breve acto homenaxe aos 200 anos da Escola Poética do Seminario, insistindo na importancia de que estabamos a pisar nese momento as mesmas rúas que pisaron persoeiros como Álvaro Cunqueiro, Leiras Pulpeiro, Pascual Veiga, Noriega Varela, Díaz Jácome… É, de feito, unha constatación de que Mondoñedo, pola razón que sexa, foi poesía.
Aínda que non puido estar Félix Villares, que é o principal estudoso da obra poética en galego dos poetas membros do Seminario, estivo o reitor na súa representación, que loou á comarca xerme de poetas ao longo da historia das nosas letras cunha dose de humor necesario, desde a súa condición de –segundo dixo– afeccionado de escribir poesía, pero non poeta. Aquí tivo a súa primeira intervención Miguel Lustres, desta vez como poeta (nunha cita posterior, como músico). Ademais, dous rapaces recitaron poemas pertencentes tamén ao pasado e encadrados necesariamente nese devandito pasado (polo tanto, un en castelán). Eles eran Pablo Maseda e María Bouso, que interpretaron marabillosamente os textos, seguro que impulsados por mestres ou profesores da vila que están detrás das proliferacións poéticas que se viven en Mondoñedo ano tras ano, coa participación de centros de ensino no festival.
Praza da Catedral
Xunto a Álvaro Cunqueiro, Jaime Fernández, Moncho Bouzas, Chema Merino, Carmen Pavón e Iria Rivas foron presentados por Antonio Reigosa e tiveron a palabra para ler versos propios. Houbo fallos no micrófono que non me permitiron ouvir a Iria e a Carmen, mais o pouco que se escoitou desta última (tons grises, negros e brancos é todo o que sentín) pagaba moito a pena. A Iria non a puiden ouvir nada. Mágoa, si. Agardo que haxa outra oportunidade para a escoitar. Seguro que a haberá. Con todo, puidemos quedar coa bonita lembranza de que Jaime fixo a todo o público cantar baixo o sol versos de Manuel María. O público, coñecedor absoluto deses versos manuelmarianos, constatou que Mondoñedo é poesía. Non sei se persigo a Manuel María ou Manuel María sempre vai comigo. Ou será que Manuel María, de feito, sempre está presente cando se trata de poesía; mais sexa como for, estivo alí, nas nosas gorxas, nas nosas lembranzas, en nós.
Praza Jaime Cabot
Nesta cita tiveron cabida algúns premiados nas edicións do 2017 dos certames de poesía Manuel Leiras Pulpeiro e Díaz Jácome. Tamén outros convidados. Recitaron: María Belén Senín, Iris Carro, Ramón Sánchez Varela, Javier Rouco e Carme Cociña. Tanto estes premios como eles mesmos (e os que non os gañaron aínda, terán tempo –inclúome–, pois xa están convocadas as edicións do 2018) dan conta de que, efectivamente, Mondoñedo será poesía. Nesta viaxe de autores que inician a súa carreira nos versos, hai un pouso meditado de asentamento poético, moito estudo léxico e inmensa reflexión. A pesar dos nervios e do vento, puidemos apreciar a visión dun fotógrafo cego nas palabras do meu admirado colega e compañeiro de exercicios poéticos Javier Rouco ou reivindicar a condición de muller libre no anoxo versificado e valente de María Belén Senín. Desta forma, con versos, constrúese o futuro da poesía.
Recital no auditorio Pascual Veiga
Supoño que porque no auditorio hai asentos, esta cita foi a que reuniu a máis xente. Quero pensar isto porque non creo que o anterior desmerecese, en absoluto, este recital. De feito, creo que é moito máis complicado recitar na rúa, loitando co frío, o sol, o vento ou os fallos técnicos. Mais chegou o momento do recital no auditorio Pascual Veiga, con persoas consagradas dentro da poesía galega (e fóra dela, pois este ano contabamos co berciano Juan Carlos Mestre) que cargan moitos galardóns baixo os seus títulos xa publicados.
Entro agora desde dentro (vaia pleonasmo!) para contar a miña visión do acto. A persoa encargada de ler o guión e de xestionar os tempos foi Marina Oural, quen tivo que afacerse ao texto que eu escribira e loitar cos silencios que lle marquei, as citas dos autores convidados que me emperrei en incluír, as miñas cores explicativas con mil indicacións, as anotacións infinitas, as especificacións e todos os «por se acaso pasa» que se me ocorreron ao redactar e mastigarlle ao máximo posíbel o discurso e que me conforman como unha repugnantiña per se. Se eu tiver que coller un texto alleo que non sei por que está escrito así, sen coñecer os referentes nin as lecturas que hai detrás, como ela fixo, e atópome con algo tan visceral, opaco, críptico e intrínseco como o que eu redactei, probabelmente pensaría dúas cousas: primeiro, que a persoa que o escribiu está tola; segundo, que me quere afogar con tanta información para nove minutos. Fíxoo moi ben e saíu viva, así que hai celebración dupla por esta banda.
Decidín facer dous bloques para que houbese máis axilidade no acto, se ben fun aconsellada por Estíbaliz Espinosa, quen confiou en min e á que lle debo esta oportunidade e experiencia. No primeiro acto, tocou o Miguel Lustres músico e tamén Rebeca Maseda, recitou versos inéditos Chus Pato, tamén leu Antón Lopo versos do seu último poemario e puidemos ver un vídeo-poema de Ignacio Nachok con textos de Eduardo Estévez. Este bloque era o máis longo e todos os participantes estaban moi medidos e cumpriron –penso que dun xeito envexábel– cos tempos, sen resultar pesados e agasallándonos coas súas diversas vertentes poéticas. Chus Pato, ademais, agradecidísima por estar en Mondoñedo outra vez, converteunos nos primeiros ouvintes do poemario no que está a traballar agora.
Cando Marina Oural saíu a presentar o segundo bloque, mirou a Fran Bouso (organizador do evento) e ninguén sabía que lle estaba a preguntar. Eu si. El mirou a Antonio Reigosa (tamén, como xa se dixo, organizador do evento), que controlaba a porta de entrada ao auditorio, e achegouse a el para lle facer unha consulta, volvendo cunha negativa na cabeza que me rompeu un pouco o corazón. Marina entendeu e eu tamén: Olga Novo non podería estar con nós. A min deume moita mágoa porque adoro os versos de Olga Novo e era a convidada á que máis ganas tiña de escoitar, sobre a que máis escribira e á que máis tiven que cortar na necesaria poda que fixen do guión (que era, nun comezo, o dobre de longo). Pero terá que ser para outra ocasión, como con Iria Rivas.
Por sorte, Ugía Pedreira, Lorena Souto (a 2 239 quilómetros de distancia) e Juan Carlos Mestre estiveron alí, xunto coas intervencións de Rebeca Maseda e de Miguel Lustres. Marina tamén interveu na colaboración de Ugía e Miguel na de Juan Carlos. Con respecto a esta última, quero salientar o control do volume do acordeón de Miguel, que fixo posíbel algo moi complicado: que se escoite o recitado mentres non deixa de soar a música, en directo, de fondo. Unha delicia moi axustada e ben medida. Tamén, por suposto, debo dedicar unhas palabras a Rebeca Maseda, pois Mondoñedo é poesía tamén é, como dicía ao comezo deste artigo, a poesía que se musica. Pareceume que ela traía a poesía nas súas verbas explicativas previas ao que tocaba, falando desde o máximo respecto e con toda a humildade ao público experto e ao non tan experto para que puidese todo o mundo comprender o que ía interpretar, con todos os temas debidamente citados e con relacións non só musicais, senón poéticas. Fíxoo realmente ben. Ugía Pedreira trouxo a grandeza que habita nas cousas sinxelas.
Tamén teño que dicir, a nivel persoal, que foi para min moi especial o último poema recitado, que escolleu o último poema en intervir: Juan Carlos Mestre. Hai anos xa, a sentenza «cada amor que termina es un cementerio de abrazos» formou parte dun exercicio que fixen cuns colegas e que lembro entre risos de amizade e orgullo literario das nosas producións incipientes. Por iso, cando escoitaba ese serán ao Lèdo Ivo, lembreime dos meus amigos e daquela noite traída grazas ao seu verso anos atrás e a verdade é que me deu igual que Cavalo Morto sexa un lugar que non existe. Eu puiden revivir grazas á súa lectura da miña lembranza que el descoñece, pero da que é parte.
Ao finalizar, houbo agradecementos e unha foto previa á entrega dos volumes do libro compilatorio das cinco edicións do festival cos que se nos agasallou ás persoas que participamos dalgún xeito ao longo destas edicións. Tamén tiveron un exemplar todas as persoas asistentes ao evento do auditorio.
Logo das despedidas e os agradecementos que se poden sentir como obrigados dentro da organización propia ou do compañeirismo, houbo unha que me pillou xa na rúa e que sentín sincera de verdade. Eu marchaba baixando por unha pendente empedrada, aínda preto do auditorio, cando ouvín ás miñas costas «esa guionista, que bo guión, esa guionista». Vireime. Era por min!
A persoa que me falaba era un ex-profesor de galego de Foz. Recalcou que o guión contiña unha linguaxe moi medida, moi exacta e coa cantidade necesaria de silencios. Tamén destacou que outros anos fora unha presentación pesada, pero que este ano discorrera dun xeito agradábel, no que se vía moito traballo detrás e unha mellora e perfeccionamento no festival. Eu, emocionada, tiven que dar as grazas, sen saber moito máis que dicir, sen ter moito máis que dicir. El, Ramom Reimunde (confundidamente coñecido polo pseudónimo Marcos Loureiro, personaxe de ficción), díxome que lle fixese caso, que el corrixira moitos comentarios de texto e presentacións orais e sabía o que me dicía. Fíxome sentir como en casa, falándome dos seus fillos, achegándose a min para saber do meu traballo e desexándome un futuro que, nas súas palabras, merecía. «Porque o tedes difícil, pero chegará».
Había no seu alento unha ansia do porvir. Esta foi a última voz que eu escoitei en Mondoñedo o día 1 de maio do 2018: unha persoa maior, con experiencia e publicacións que o avalan, confiando nunha persoa nova, que comeza, que o intenta, que participa e en cuxo traballo alguén coma el repara. Só podo dar as grazas e confiar en que haberá poesía.
Ao marchar, os meus pés sen chicha tanxían co calcañar nas pedras lisas do chan, deixando unha música atrás, polas rúas xa baleiras da fría e pétrea vila. Na parte oposta do meu corpo, comezaba a agromar un poema.
