Malandrómeda e a memoria

Creo que o máis axeitado sería comezar cunha confesión: son opositor. Aínda por riba non unha cousa razoable, senón opositor nunha desas de dereito, con temario infinito, exame oral e recitar temas como se fosen o Avemaría. Na práctica, isto significa que a maior parte do meu día consiste en poñerme diante duns folios e intentar incrustarmos no cerebro. Cando falo con amigos sobre o tema remato sendo obxecto de condolencias estilo funeral, ou de iradas disertacións sobre o absurdo de dedicarse a chapar así no século XXI, cando todo se pode buscar a velocidade supersónica. Non toleei (aínda), non vou aquí defender a oposición como método saudable de aprendizaxe. Pero si que hai un par de cousas que comentar sobre a memorización.

Síntoo, estou divagando e seguramente estades aquí esperando ler algo sobre Malandrómeda, que para iso está no título. Pero a cousa é que para min Malandrómeda é unha excepción á regra. Explícome. Dedicar tantas horas a estudar e aprender ao pé da letra textos e textos fai que a parte do cerebro dedicada á memoria acabe hiperdimensionada, ata o punto de que agora cando leo, eu que sei, unha novela, atópome ás veces intentando aprenderme parágrafos enteiros sen querer. Acabas convertido nunha esponxa memorística, como se adestrases obsesivamente un músculo moi específico do corpo. Pois ben, a cuestión é que con Malandrómeda, non me pasa.

Explicar por que Malandrómeda é un dos mellores grupos galegos actuais semella a estas alturas ata un pouco redundante. Cunha carreira que vén xa desde o 2006, os dous discos que sacaron no 2016, Cada can que lamba o seu carallo e Os corenta e oito nomes do inimigo, acabaron de coroalos. Son boísimos. Destes nos que sempre atopas cousas novas, ese tema que non che gustaba tanto e de súpeto é o mellor, unha referencia que non colleras antes, sempre vai ser diferente, podes escoitalos unha e outra vez. Eu de feito fágoo moito, a voz do Hevi de fondo mentres ando a outras cousas ou camiñando cos cascos pola rúa. E aínda así non me aprendo as cancións de forma pasiva. Non se me quedan, ríndose de toda a miña musculación cerebral.

Cando me decatei deste fenómeno ao primeiro resultou algo frustrante, a verdade. Sen necesidade de superpoderes de opositor todos aprendemos cancións só a base de escoitalas, e o feito de non ser quen de facelo cuns temas como os de Malandrómeda, que me parecen tan bos, proía. Así que fixen o impensable. Un sábado pola mañá, no meu tempo libre (!), agarrei un boli, apuntei toda a letra de Bótalle caldo e púxenma en bucle ata que ma aprendín. Empreguei todas as miñas técnicas. Primeiro unha vista xeral, despois o refrán, se queres facelo amiga, faino, que é máis fácil, acabar atrevéndose coas estrofas, probar con música, ao final sen ela. Como se non tivese abondo o resto da semana. Vaia masoquismo, diredes, non sen algo de razón. Pero en realidade foi toda unha experiencia. Sentinme como se eu fose o MC aprendendo a letra, perfeccionándoa para o concerto, transformando o poema escrito en liñas de ferro na cabeza por riba da música. Unha especie de ritual de posesión onde algo que antes era alleo, agora convive na túa cabeza.

Dixo George Steiner nunha entrevista no País falando da memoria: “Levo dentro de min moita poesía; é, como dicilo, as outras vidas da miña vida […] o poema que vive en nós, cambia coma nós”. E nunca acontece con tanta forza como cando é algo que custou aprender. Así para min hoxe Bótalle caldo fala daquel Naseiro de festa en Viveiro no que chegamos a tempo pra o vermú, na cantina non collía unha vara de bambú e parrafeamos a canción por encima do son da orquestra de mediodía. A Festa malandrómica non é outra que aquelas noites en Santiago cantando a canción enteira no que iamos do Tarasca a onde fose e facíamos rebentar o recinto creando un labirinto con ríos de viño tinto. E cousas máis ridículas, como cando saio correr e sen querer remato recitando enteira para min Mais millor cando peor o estou pasando porque sinto que vou dicir adeus, porque vou desaparecer. Os poemas, as letras das canción, deixaron de estar fóra de min para vivir comigo, mutan, as que eu canto xa non son as mesmas do disco, seguen sendo a voz do Hevi pero nalgún sentido xa son miñas tamén.

Penso que este mecanismo da memoria activa é pouco utilizado hoxe en día como forma de apreciar a arte. Falo de Malandrómeda porque é o que sinto próximo agora mesmo, pero se penso no proceso decátome de que leva funcionando desde sempre. Lembro as viaxes en coche á aldea, cos cassettes de Juan Pardo soando unha e outra vez, incansables, ata que se che gravaban con lume. E estaban ben, eran divertidas. Ah, pero nunha cinta na casa, que só se escoitaba de vez en cando, estaba o Mediterráneo de Serrat, e aquilo era outra liga. Aquela canción tiña outras profundidades, era difícil, había palabras que non entendías. Cando a aprendías de memoria sentíaste maior, se podías recitala toda seguida parecía que tiñas un segredo oculto, só para ti. Nunca deixei de saberma. Hoxe sinto esa mesma fascinación cando o Hevi fala do futuro perdedor que vai por dentro, pero non se ve, porque está cocendo, e pouco a pouco papa o teu talento, envenenando o pensamento, e vai a máis, a máis, en VHS do futuro.

Non se fomenta este vínculo na escola. Quizais si algunha profesora na primaria obrigounos a aprender de memoria uns poemiñas, pero pasaron facilmente máis de dez anos coa ferramenta sen usar. Podo sentir a turba botándose alporizada contra min como herexe. Hai moito consenso arredor da idea de que o instituto e o colexio basean o seu modelo demasiado na memorística de curto prazo, de chapar e vomitar no exame. Hai verdade niso, supoño, pero está mal enfocado. Pasamos anos estudando (para esquecer) os datos, a meta historia, a narrativa de libro de texto. Pero nunca memorizamos o contido, a propia materia. Chapamos o nome de todos os libros de Rosalía, pero non A xustiza pola man . Hai que saberse o capítulo das Irmandades da Fala de arriba abaixo, pero non se nos ocorre aprender de memoria un discurso de Vilar Ponte. E así con todo. Nunca sentín que sabía tanto inglés como cando fun capaz de entender e soltar a todo trapo a letra de From the Ritz to the rubble dos Arctic Monkeys. Iso si, fóra de calquera aula.

A opinión pública demoniza a memorística que supostamente invade o sistema educativo, asociándoa a métodos vellos e pasados de moda, fronte as brillantes novas tecnoloxías e os sistemas de procura instantánea. En realidade non existe tal dicotomía, xa que se o obxectivo é ensinar a manexar ferramentas, a da memoria é unha máis, que como estamos dicindo non vai só de acumular coñecementos, senón da maneira en que nos relacionamos con eles e o propio xeito de aprendelos, o máis íntimo posible. Pero claro, entendo que neste ambiente é complicado para o profesor mandar aprender un poema de Lorca, con que o lean xa é abondo. E así chegamos a adultos co músculo de memorizar tristemente atrofiado.

Hai millóns de fans de Xogo de Tronos, pero non coñecín a ningún que me citase algún diálogo ou declamación que lembrase por especialmente épica. De todos os lectores de J.K Rowling non creo que haxa moitos que saiban de memoria aínda que sexa un parágrafo da súa escena preferida. Compramos merchandising, roupa coa cara da nosa personaxe preferida, facemos tatuaxes co símbolo da nosa película máis querida. Pero non nos permitimos memorizar nada, a obra de arte sempre queda fóra, nunca a deixamos entrar de todo na nosa cabeza.

Como tantas outras veces, aparece a música para salvarnos. Eu penso en Malandrómeda porque me reta, pero hai mil exemplos. Cantos aprenderon Deitado frente ao mar de Celso Emilio pola versión de Dios Ke Te Crew? Cando foi o ano das letras de Lois Pereiro lin unha antoloxía, pero quizais a día de hoxe o único que sei de memoria sexa Amor e sangue en Chiapas polo disco dos Labregos do tempo dos sputniks. Tería gañado Obama as eleccións se Will.I.am non tivese feito canción do seu Yes we can, deixando o seu discurso narrado polo medio? Quizais de todas as cantigas ao final a máis viva sexa Quen puidera namorala de Cunqueiro polas mil versións que hai dela. Non somos conscientes de cantos aprenden poesía sen se decatar coas letras de Ataque Escampe ou Ses. Se na música resulta tan pracenteiro, por que non facelo con todo o demais? Non pagará a pena o esforzo?

Falando hai uns días con Diego por Whatsapp soltoume no medio da conversa: unha peli da Toei na cachola metida/ lixo, lume, lágrimas e lama/ pero non houbo nada diso, non houbo drama. Asegúrovos que viña a conto. Eu sabía que a letra era de Malandrómeda, tiña que ser, pero non fun quen de sacar de que canción viña. Apiadouse de min e díxomo: Encontro con _!@#$-!! Pois nada, xa teño a seguinte no punto de mira. Unha sorte. Que nunca nos falten cousas boas por aprender.